بانوان ایرانی چهار دهه پیشرفت بی‌وقفه

به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «صبح توس»؛ چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی می‌گذرد؛ انقلابی که یکی از بنیادی‌ترین تغییرات اجتماعی آن، بازتعریف جایگاه زن ایرانی در مناسبات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بود. اگر دهه‌های پیش از انقلاب را دوره‌ای بدانیم که زن ایرانی بیشتر در حاشیه تحولات قرار داشت و نقش او عمدتاً به خانه یا برخی مشاغل محدود خلاصه می‌شد، پس از انقلاب، شاهد گشودن عرصه‌های جدیدی هستیم که زنان را از «حضور نمادین» به «کنشگری واقعی و اثرگذار» رسانده است.

افزایش فرصت‌های آموزشی، ارتقای مشارکت در حوزه سلامت، توسعه بسترهای فرهنگی، رشد حضور زنان در مدیریت و سیاست‌گذاری، گسترش فعالیت‌های اقتصادی و کارآفرینانه، پیشرفت‌های چشمگیر ورزشی و شکل‌گیری یک هویت جدید بر پایه «زن مسلمانِ فعال و توانمند»، مجموعه‌ای از تحولاتی هستند که امروز تصویر تازه‌ای از زن ایرانی را به جهان عرضه کرده‌اند.

زن ایرانی پس از انقلاب توانسته در عرصه‌هایی قرار گیرد که پیش از آن یا امکانش وجود نداشت یا حضور بسیار محدود بود. توسعه عدالت جنسیتی در دسترسی به آموزش، فراهم شدن بسترهای فعالیت اجتماعی، تقویت حمایت‌های حقوقی و قانونی، و شکل‌گیری نهادهای اجتماعی با محوریت زنان، مسیر پیشرفت بانوان را در تمام این سال‌ها هموار کرده است.

این گزارش با نگاهی تحلیلی، به‌صورت جزئی و مستند، هر یک از ابعاد این پیشرفت‌ها را بررسی می‌کند.

جهش بی‌سابقه در آموزش عالی؛ از محدودیت تا صدر جدول علمی کشور

یکی از روشن‌ترین شاخص‌های پیشرفت زنان ایرانی پس از انقلاب، تحول در آموزش عالی است.

پیش از انقلاب، بسیاری از دختران به‌خصوص در مناطق روستایی و کم‌برخوردار دسترسی برابر به آموزش عالی نداشتند. محدودیت مدارس دخترانه، کمبود دانشگاه‌ها و فاصله طبقاتی، بسیاری از دختران را از ادامه تحصیل بازمی‌داشت.

اما پس از انقلاب، دموکراتیزه شدن آموزش آغاز شد. سهم زنان در دانشگاه‌ها از حدود ۱۳ درصد قبل از انقلاب به بیش از نیمی از کل دانشجویان رسید.

دختران نه‌تنها در رشته‌های علوم انسانی، بلکه در پزشکی، مهندسی، کشاورزی، فیزیک هسته‌ای، هوافضا و فناوری به جایگاه‌های برتر رسیده‌اند.

بازشدن درهای دانشگاه‌ها در شهرستان‌ها، باعث شد دخترانی که قبلاً امکان خروج از شهر خود را نداشتند، امروز در دانشگاه‌های دولتی حضور یابند.

بانوان در بسیاری از رشته‌ها درصد بیشتری از اعضای هیئت علمی را تشکیل می‌دهند و در تولید علم کشور نقشی جدی دارند.

گسترش دانشگاه‌ها و ایجاد فضاهای امن و فرهنگی مناسب، کمک کرد تا خانواده‌ها نگاه متفاوتی به تحصیل دختران داشته باشند. در نتیجه، امروز دختران ایرانی در بسیاری از المپیادهای علمی، مسابقات بین‌المللی و حوزه پژوهش، سکاندار بخش قابل توجهی از موفقیت‌های علمی کشور هستند.

حضور پررنگ زنان در نظام سلامت و علوم پزشکی

نقش‌آفرینی زنان در حوزه سلامت یکی از شاخص‌ترین تحولات پس از انقلاب است.

اگر زمانی پزشکان و متخصصان زن به تعداد انگشتان دست هم نمی‌رسید، امروز بیش از نیمی از پزشکان عمومی کشور را زنان تشکیل می‌دهند. در برخی رشته‌های تخصصی مانند زنان، کودکان، داروسازی، دندانپزشکی، چشم‌پزشکی و بخش‌های پاراکلینیکی، درصد بالایی از نیروهای متخصص را زنان تشکیل می‌دهندو

تعداد قابل توجهی از زنان اکنون در پژوهشگاه‌های علوم پزشکی، تولید داروهای نوترکیب، فناوری‌های حوزه سلامت و مدیریت بیمارستانی نقش کلیدی دارند.

اجرای طرح پزشک خانواده، گسترش دانشگاه‌های علوم پزشکی، ایجاد بیمارستان‌های تخصصی زنان و نیاز جامعه به پزشکان زن، فرصت بی‌نظیری برای رشد سریع بانوان در دهه‌های پس از انقلاب ایجاد کرد.
این حضور گسترده باعث افزایش سطح سلامت جامعه، به‌ویژه در حوزه سلامت مادران و کودکان شده است.

مشارکت اجتماعی و فرهنگی؛ زن ایرانی از حاشیه به متن فعالیت‌های اجتماعی

پس از انقلاب، زنان به یکی از مهم‌ترین بازیگران اجتماعی ایران تبدیل شدند.

تشکیل بیش از ۱۵ هزار سازمان مردم‌نهاد در حوزه زنان، خانواده، فرهنگ و آموزش؛ رشد فعالیت‌های فرهنگی شامل نشست‌های قرآنی، حلقه‌های معرفت، گروه‌های جهادی، فعالیت در بسیج محلات و انجمن‌های دانشجویی؛
 حضور گسترده در رسانه‌ها، تولید محتوا، روزنامه‌نگاری، سینما، هنرهای تجسمی و نویسندگی از جمله این فعالیت‌هاست.

زنان با حضور در ظرفیت‌های محلی، خیریه‌ها، آموزش‌های محله‌محور، مراکز فرهنگی و کانون‌های اجتماعی توانستند مدل جدیدی از مشارکت مردمی را ایجاد کنند که پیش از انقلاب وجود نداشت. این فعالیت‌ها در توسعه سرمایه اجتماعی نقش چشمگیری داشته است.

پیشرفت زنان در ورزش؛ از محدودیت‌های زیرساختی تا مدال‌های جهانی

ورزش بانوان یکی از عرصه‌هایی است که پس از انقلاب جهشی بی‌سابقه داشته است.

ده‌ها مدال جهانی و آسیایی در رشته‌هایی چون تکواندو، کاراته، تیراندازی، ووشو، شطرنج و دوومیدانی، رشد تعداد مربیان، داوران و تکنسین‌های ورزشی زن، گسترش زیرساخت‌های ورزشی برای بانوان در مدارس، دانشگاه‌ها و فضاهای شهری از جمله پیشرفت‌های بانوان در عرصه ورزش است.

با ایجاد پوشش اسلامی مخصوص ورزش، فرصت حضور زنان در عرصه‌های بین‌المللی فراهم شد. هم‌زمان، حمایت سازمان‌های ورزشی، سهم ورزش بانوان از بودجه‌ها و تشکیل لیگ‌های اختصاصی، پایه‌های رشد ورزش زنانه را شکل داد.

 افزایش نقش زنان در مدیریت، سیاست و تصمیم‌سازی

حضور زنان در ساختار تصمیم‌گیری پس از انقلاب به‌صورت پلکانی اما مستمر افزایش یافته است.

ورود بانوان به مجلس شورای اسلامی و شوراهای شهر، انتصاب زنان به عنوان معاون وزیر، مدیرکل، فرماندار، بخشدار و رؤسای ادارات، حضور مؤثر زنان در بخش‌های حقوقی، قضایی و مشاوره‌ای در دولت و قوه قضائیه، فعالیت‌های بانوان را در این عرصه بیش از پیش نمایان می‌کند.

تغییر قوانین اداری، آموزش‌های مدیریت، افزایش سطح تحصیلات بانوان و اعتماد به زنان نخبه باعث شد تا امروز زنان در سطوح مختلف مدیریت نقش‌آفرین باشند؛ نقشی که پیش از انقلاب کم‌رنگ و محدود به چند چهره معدود بود.

 اقتصاد و کارآفرینی؛ نقش زنان در توسعه پایدار

اقتصاد زنان پس از انقلاب از «فعالیت‌های محدود خانگی» به «حضور گسترده در عرصه تولید و کارآفرینی» تغییر یافته است.

رشد چشمگیر زنان کارآفرین در حوزه‌های صنایع‌دستی، کشاورزی، دامداری، گردشگری و مشاغل خدماتی، حضور فعال در شرکت‌های دانش‌بنیان، تولید محتوا، برنامه‌نویسی و فناوری‌های نو، افزایش سهم زنان از وام‌های اشتغال‌زایی و طرح‌های توسعه مشاغل خانگی را می‌توان از جمله موفقیت‌های بانوان در این عرصه برشمرد.


تشکیل بازارچه‌های دائمی و فصلی، طرح توانمندسازی اقتصادی بانوان سرپرست خانوار، توسعه آموزش‌های فنی‌حرفه‌ای و ارائه تسهیلات خرد، کمک کرد زنان در اقتصاد خانوار و اقتصاد ملی نقش مؤثرتری ایفا کنند.


 تقویت هویت زن مسلمان ایرانی؛ الگویی جدید و متفاوت از زن غربی

یکی از مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب، بازتعریف هویت زن ایرانی است؛ هویتی که نه تقلیدی از الگوی غربی و نه بازگشتی به سنت‌های محدودکننده گذشته است. از جمله این دستاوردها، تقویت الگوی «زن خانواده‌محور اما فعال»، حضور گسترده زنان محجبه در دانشگاه‌ها، مدیریت، رسانه و عرصه‌های بین‌المللی، شکل‌گیری جریان‌های فرهنگی برای ترویج سبک زندگی اسلامی، حمایت از دختران نوجوان، و احیای نقش مادری و تربیتی است.

این هویت جدید توانسته تصویری متفاوت از زن ایرانی ارائه دهد زنی که در اوج فعالیت اجتماعی و علمی، همچنان بر ارزش‌هایی چون عفاف، هویت دینی و مسئولیت خانوادگی تأکید دارد. نمایشگاه‌ها، جشنواره‌ها و کارگاه‌های متعدد برای معرفی الگوی «زن تراز انقلاب اسلامی» مؤید همین رویکرد است.

پیشرفت زنان ایرانی پس از انقلاب، یک تحول چندبُعدی و ساختاری است. این پیشرفت‌ها تنها به آمار رشد محدود نمی‌شود، بلکه نشان‌دهنده ظهور یک هویت تازه، مشارکت فعال، افزایش سواد اجتماعی و حضور در عرصه‌های اثرگذار است.

انتهای خبر/