یک سال‌ونیم پیگیری بی‌نتیجه برای یک نسخه خطی

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی «صبح توس»؛ غلامرضا امیرخانی، عصر امروز در نشستی با اصحاب رسانه که در مشهد برگزار شد، به تشریح فعالیت‌ها و برنامه‌های این سازمان پرداخت و با اشاره به وظایف محوری سازمان تحت مدیریت خود، اظهار کرد: حفظ و نگهداری نسخ خطی، اسناد دیجیتال و سایر انواع منابع مکتوب از مسئولیت‌های اصلی این سازمان است.

وی تصریح کرد: در بخش کتابخانه، ما مسئول حفظ و نگهداری کلیه کتاب‌ها، مجلات و پایان‌نامه‌های منتشرشده در کشور هستیم و به ارائه خدمات در این حوزه می‌پردازیم. در بخش اسناد نیز، تمام مکاتبات اداری دستگاه‌های دولتی، اعم از اسناد کاغذی قدیمی و اسناد دیجیتالی جدید، ابتدا توسط کارشناسان سازمان ارزشیابی می‌شوند. اسناد تکراری نیاز به نگهداری ندارند، اما اسناد ارزشمند در دسترس قرار می‌گیرند و برخی نیز اسکن می‌شوند.

انتقال اسناد به سازمان اسناد، پس از ۴۰ سال

رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی به وجود اسناد تاریخی ارزشمند در این مجموعه اشاره کرد و گفت: بر اساس قانون، اسناد پس از 40 سال باید به سازمان اسناد و کتابخانه ملی منتقل شوند، اگرچه ممکن است زودتر نیز این انتقال انجام شود. اسناد می‌توانند ابزاری ارزشمند در اختیار دیپلماسی فرهنگی کشور باشند و چهره دقیق‌تری از نظام جمهوری اسلامی ارائه دهند.

وی گفت: روز 19 اردیبهشت به عنوان روز اسناد ملی و به یاد دانشمند بزرگ اسلام، کلینی، نامگذاری شده است. امسال شعار هفته اسناد ملی و میراث مکتوب، «اسناد ملی ایران، روایت ملتی ماندگار» انتخاب شده است.

امیرخانی به اهمیت اسناد در اثبات حقانیت نام خلیج فارس اشاره کرد و افزود: اسناد تاریخی به وضوح نشان می‌دهند که این پهنه آبی در طول تاریخ همواره خلیج فارس نامیده شده است و نام‌های دیگر جعلی هستند. ما در سازمان اسناد، نقشه‌ها و مدارک مستندی داریم که می‌تواند در این زمینه بسیار کمک‌کننده باشد.

وی در بخش دیگری از سخنان خود به سیاست دسترسی به اسناد اشاره کرد و گفت: در دوره جدید، سیاست ما بر این است که تمام اسناد در دسترس قرار گیرند، مگر موارد بسیار محدودی که محرمانه محسوب می‌شوند. به عنوان مثال، اسناد مربوط به مناطق مرزی یا پرونده‌های پزشکی ممکن است تا 120 سال محرمانه باقی بمانند.

 تسهیل دسترسی به اسناد

رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی در پاسخ به انتقادات درباره دشواری دسترسی پژوهشگران به اسناد، اظهار داشت: متأسفانه گاهی شاهد رفتارهای انحصارگرانه در ارائه اسناد هستیم، در حالی که بسیاری از این اسناد اصلاً محرمانه نیستند. ما در کتابخانه ملی تلاش می‌کنیم دسترسی به اسناد را تسهیل کنیم، هرچند می‌پذیریم که ممکن است در برخی موارد توضیحات اسناد کامل نباشد یا مشکلاتی در سیستم آرشیو وجود داشته باشد.

وی بر اهمیت حفظ و انتشار اسناد تاریخی تأکید کرد و گفت: این اسناد می‌توانند در روشنگری تاریخی و ارائه تصویر دقیق‌تری از گذشته کشور نقش مهمی ایفا کنند. وی از تمام پژوهشگران و علاقه‌مندان دعوت کرد تا از منابع و اسناد موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران استفاده کنند.

امیرخانی اظهار کرد: به مدت یک سال و نیم برای دسترسی به یک نسخه خطی از مدرسه نواب پیگیری کردم، اما با وجود داشتن ارتباطات، موفق به دریافت آن نشدم. این در حالی است که نسخه مورد نظر محرمانه نبود و فقط یک نسخه از دیوان شاه نعمت‌الله ولی بود.

وی این مشکل را ناشی از عدم یکدستی در سیستم سراسری دانست و افزود: سایت کتابخانه دیجیتال به لحاظ فنی مشکلاتی دارد چراکه سیستم فعلی از نظر فناوری قدیمی است و نیاز به نرم‌افزار جدید با امکانات بیشتر دارد. در حال حاضر حتی امکان دسترسی به تصاویر نسخ خطی به راحتی وجود ندارد و باید از طریق ایمیل درخواست داد.

رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی در ادامه به همکاری با مرکز اسناد و مدارک دفاع مقدس اشاره کرد و گفت: این مرکز همکاری خوبی دارد، اما بسیاری از اسناد مربوط به جنگ تحمیلی به دلیل نگذشتن مهلت قانونی، هنوز در دسترس نیستند. هرچند برخی اسناد موجود است، اما دسترسی به آنها با محدودیت‌هایی همراه است.

ساختار دسترسی به اسناد باید اصلاح شود

وی ابراز کرد: ساختار دسترسی به اسناد باید اصلاح شود و این امر نیازمند سرمایه‌گذاری بیشتر در دیجیتالی‌سازی منابع است چراکه این اقدامات می‌تواند به توسعه پژوهش‌های تاریخی و فرهنگی در کشور کمک شایانی کند.

برخی اسناد تاریخی که در گذشته محرمانه بودند، به تدریج در حال انتشارند

امیرخانی اظهار کرد: برخی اسناد به دلایل نظامی و امنیتی محدودیت دسترسی دارند. اما سیاست ما افزایش شفافیت و دسترسی است. بسیاری از اسناد تاریخی که قبلاً محرمانه محسوب می‌شدند، به تدریج در حال انتشار هستند.

وی درباره برنامه‌های نمایش عمومی اسناد گفت: ما هم نمایشگاه‌های فیزیکی داریم مانند نمایشگاهی که در هفته دولت برگزار می‌کنیم، هم برنامه‌های دیجیتال. اما هدف اصلی ما این است که مردم بتوانند مستقیماً به اسناد دسترسی داشته باشند. بهترین راه، دیجیتالی کردن این اسناد است که پژوهشگران و عموم مردم بتوانند از هرجا به آنها دسترسی پیدا کنند.

رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی در پاسخ به سوالی درباره زمان انتقال اسناد گفت: طبق قانون، دستگاه‌ها موظفند اسناد خود را حداکثر پس از 40 سال به ما تحویل دهند، اگرچه برخی مانند آموزش و پرورش ممکن است زودتر اقدام کنند. اسناد حساس ممکن است زمان بیشتری ببرد، اما پس از انتقال، در اختیار پژوهشگران قرار می‌گیرند.

امیرخانی به برخی گنجینه‌های اسنادی اشاره کرد و ادامه داد: در مرکز اسناد آستان قدس رضوی، اسناد بسیار ارزشمندی از جمله جزئیات هزینه‌های ساخت حرم مطهر وجود دارد. همچنین مجموعه نفیسی از اسناد شیخ صفی‌الدین اردبیلی داریم. متأسفانه بسیاری از نسخ خطی نفیس ما در دوران جنگ‌ها به روسیه منتقل شده و اکنون در انستیتوی شرق‌شناسی سن پترزبورگ نگهداری می‌شوند.

وی تأکید کرد: سازمان اسناد و کتابخانه ملی در حال توسعه سیستم‌های دیجیتال برای تسهیل دسترسی به اسناد تاریخی است و از پژوهشگران دعوت می‌کنیم از منابع موجود در کتابخانه ملی استفاده کنند.

رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی به وضعیت نگهداری نسخ خطی و اسناد تاریخی فارسی اشاره کرد و گفت: خوشبختانه بخش عمده‌ای از نسخ خطی فارسی در کتابخانه ملی ایران، سازمان اوقاف و موزه ملی نگهداری می‌شود که مربوط به قرن هفتم تا دوره قاجار هستند و پژوهش‌های ارزشمندی روی آنها انجام شده است.

حدود ۸۰۰ میلیون سند در آرشیو سازمان اسناد موجود است 

وی با بیان اینکه میلیون‌ها سند تاریخی در این سازمان وجود دارد، افزود: تخمین می‌زنیم حدود ۸۰۰ میلیون سند در آرشیو سازمان موجود باشد که نیازمند دیجیتالی‌سازی و استفاده از فناوری‌های نوین برای حفظ و دسترسی بهتر هستند.

امیرخانی به نقش فناوری در حفظ اسناد اشاره کرد و گفت: نرم‌افزارهای هوشمند می‌توانند در تحلیل متون و حتی پژوهش‌های تاریخی کمک کنند، هرچند برای نسخ بسیار قدیمی ممکن است محدودیت‌هایی وجود داشته باشد.

دیجیتالی‌سازی اسناد موجب ماندگاری آن‌ها می‌شود

 وی تأکید کرد: دیجیتالی‌سازی اسناد نه‌تنها ماندگاری آنها را افزایش می‌دهد، بلکه از خطر نابودی نیز محافظت می‌کند.

شرایط نگهداری از اسناد فارسی در هندوستان مطلوب نیست 

رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی با ابراز نگرانی درباره وضعیت اسناد فارسی در شبه‌قاره هند گفت: در هندوستان که ۳۵۰ سال زبان فارسی زبان رسمی بود، حجم عظیمی از کتاب‌ها و اسناد فارسی وجود دارد، اما شرایط نگهداری بسیاری از آنها مطلوب نیست.

وی افزود: اگرچه برخی از این اسناد توسط پژوهشگران ایرانی تصویربرداری شده، اما نیاز به اقدامات جدی‌تری برای حفظ این میراث ارزشمند داریم.

امیرخانی از برنامه‌های آینده این سازمان برای بهبود شرایط نگهداری اسناد و همکاری‌های بین‌المللی خبر داد و گفت: امیدواریم با تدابیر امنیتی و فناوری‌های جدید، گام‌های مؤثری در جهت صیانت از این گنجینه‌های تاریخی برداشته شود.

وی پیرامون حفاظت از اسناد تاریخی، به موضوع امنیت سایبری و حملات اخیر به سیستم‌های این سازمان اشاره کرد و گفت: خوشبختانه با وجود چند مورد حمله سایبری در یک سال گذشته، با تجهیز سرورهای مرکزی و ایجاد نسخه‌های پشتیبان، از اطلاعات دیجیتال محافظت شده است.

رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی افزود: بخشی از داده‌های دیجیتال در تهران و بخش دیگری در شیراز (بزرگترین شعبه سازمان پس از تهران) نگهداری می‌شود تا از خطر نابودی یا دسترسی غیرمجاز جلوگیری شود.

قدیمی‌ترین سند در آرشیو ملی متعلق به ۷۰۰ سال پیش است 

وی در پاسخ به سوالی درباره قدیمی‌ترین اسناد موجود در آرشیو ملی، توضیح داد: یکی از مهم‌ترین اسناد متعلق به خاندان اینجو در فارس و مربوط به حدود ۷۰۰ سال پیش است که پیشتر در مقاله‌ای تخصصی بررسی شده است. همچنین سند دیگری از شیخ اسحاق کازرونیه (سال ۸۲۶ ه.ق) وجود دارد که از نظر نشانه‌شناسی تاریخی و عناصر مهر و امضا حائز اهمیت است.

امیرخانی از مردم و مجموعه‌داران خواست تا در صورت داشتن اسناد یا نسخ خطی تاریخی، برای ثبت رسمی آنها اقدام کنند و گفت: اگر سندی دارای ارزش تاریخی باشد، حتی اگر به صورت اهدا یا خریداری به سازمان منتقل شود، با نام مالک اصلی ثبت خواهد شد.

نسل جوان باید حقایق را بدون تحریف بداند 

وی با تأکید بر اینکه ما از انتشار گسترده‌تر اسناد حمایت می‌کنیم، اظهار کرد: نسل جوان باید حقایق را بدون تحریف بداند. انتشار اسناد و عکس‌های تاریخی نشان می‌دهد که انقلاب ایران یک حرکت مردمی بود و نه تحریک خارجی.

رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی با انتقاد از تبلیغات سوء برخی رسانه‌های ضد انقلاب، گفت: متأسفانه فضای مجازی پر از روایت‌های نادرست از تاریخ معاصر است. ما باید با انتشار اسناد واقعی، تصویر درستی از گذشته و انقلاب ارائه دهیم تا نسل جوان گمراه نشود.

وی خاطرنشان کرد: مردم ایران به ویژه جوانان، هوشمندانه حقایق را تشخیص می‌دهند. وظیفه ما این است که اسناد را در اختیارشان قرار دهیم تا خودشان قضاوت کنند.

امیرخانی با اشاره به فرآیند دیجیتالی‌سازی اسناد تاریخی، گفت: در حجم انبوه، هیچ‌کجای دنیا همه اسناد را اسکن نمی‌کنند، بلکه اولویت‌بندی شده و بر اساس نیاز پژوهشگران، اسناد مهم‌تر دیجیتالی می‌شوند.

وی در ادامه با بیان مثال‌هایی از اسناد آموزشی و اداری دهه‌های ۴۰ و ۵۰، تأکید کرد: هدف اصلی این است که با سرعت بتوان نیاز پژوهشگران را برطرف کرد. برخی پرونده‌ها دوره تاریخی دارند و پس از بسته‌شدن، امکان دسترسی به اطلاعات آماری آنها فراهم می‌شود.

رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی با اشاره به تفاوت آماردهی اسناد در آرشیوهای جهانی، خاطرنشان کرد: در بسیاری از آرشیوهای معتبر دنیا، حجم اسناد بر اساس متر یا تعداد پرونده محاسبه می‌شود، نه تعداد برگه‌ها. مثلاً آرشیو دولتی روسیه اعلام می‌کند ۳۰ کیلومتر سند دارد. 

وی همچنین درباره وضعیت نگهداری اسناد در تهران گفت: ساختمان اصلی ما ۱۶ طبقه دارد که پنج طبقه آن به نگهداری اسناد اختصاص یافته است.

انتهای خبر/