کسب‌وکارهای خرد؛ گروگان فروشگاه‌های بزرگ

چرا در شهرهای فروشگاهی در ظاهر قیمت‌ها مناسب است؟

علت کمتربودن قیمت کالاها در مال‌های این‌چنینی در تبلیغات مراکز خرید، به ترفند کاهش بی‌قیمت برمی‌گردد. در بخش لوازم‌خانگی، قیمت پایین‌تر به دلیل خرید عمده و بهره‌مندی از تخفیف‌هایی است که به خرید انبوه اختصاص می‌یابد. تولیدکنندگان همواره تخفیف‌های متعددی برای خریداران عمده در نظر می‌گیرند. با افزایش حجم سفارش، مبلغ تخفیف نیز بیشتر می‌شود. به گفته محمدرضا شهیدی، دبیر انجمن تولیدکنندگان لوازم صوتی و تصویری: «تفاوتی برای تولیدکننده بین مشتریان وجود ندارد؛ هرچقدر تعداد خرید بیشتر باشد، تخفیف بیشتری تعلق می‌گیرد.» البته خرده‌فروشان خیابان امین‌حضور نیز ، اظهار کردند: برخی از محصولات لوازم‌خانگی ویژه برای این فروشگاه‌ها تولید می‌شود و به‌عنوان نمونه برای یک برند یخچال که هم‌اکنون در بازار وجود دارد و در تولید آن از ورق 1 میل استفاده‌شده است، همان برند با ورق 8 دهم برای این فروشندگان تولید می‌شود که هزینه تمام‌شده کمتری دارد و در ظاهر به چشم خریدار نمی‌آید. 

بانک‌ها با راهکار«خرید دین» طرف سوم معاملات در شهرهای فروشگاهی هستند

فروش اقساطی در شرایط کاهش قدرت خرید مردم نیز یکی از روش‌های جلب مشتری بوده و هست. روش انتخاب‌شده برای فروش اقساطی، خرید دین است. خرید دین یک عقد مالی است که بر اساس آن، بدهی مدت‌دار فرد بدهکار به کمتر از مبلغ اصلی توسط یک شخص سومی از طلبکار خریداری می‌شود. این ابزار مالی در سال ۱۳۶۲ از سوی شورای نگهبان تأیید شد، اما به‌تدریج برخی فقها ازنظر شرعی این ابزار را مورد سؤال قرار داده و اختلاف نظراتی ایجاد شد.

باوجوداین، بعضی بانک‌ها در حمایت از مراکز تجاری با خرید دین وارد بحث فروش اقساطی شدند و حتی باجه بانک ایجاد کردند. مشتریان هنگام عقد قرارداد خرید اقساطی به باجه بانک مربوط مراجعه کرده و تمامی مراحل را از طریق سیستم بانکی انجام می‌دهند. اگرچه مشتریان کالاهای موردنظر را از این مراکز خریداری می‌کنند، اما در اصل طرف قرارداد آن‌ها بانک است، بنابراین، درواقع خرید از بانک انجام می‌شود و مال‌ها تحت عنوان بستر این نوع فروش عمل می‌کنند.

کالاهای ارزان که هزینه‌بر می‌شوند بااینکه قیمت کالاها در این مراکز کمتر از بازار است، در فروش اقساطی از فرمول‌هایی استفاده می‌شود که در برخی موارد سود بیشتری از مشتریان دریافت می‌شود. بررسی‌ها و گفتگو با تعدادی از خریداران نشان از این دارد که ابتدا مبلغی به‌عنوان پیش‌پرداخت از آن‌ها گرفته‌شده و سپس برای اقساط درصدی سود محاسبه می‌شود. برای مثال، ۴۰ درصد به‌عنوان پیش‌پرداخت گرفته می‌شود و ۶۰ درصد باقی‌مانده به‌صورت اقساط پرداخت می‌شود. سود باید فقط برای ۶۰ درصد باقی‌مانده محاسبه گردد، اما گاه در برخی از این فروشگاه‌ها سود بر روی ۱۰۰ درصد قیمت کالا محاسبه می‌شود که هزینه‌ای بیشتر بر دوش مشتری می‌گذارد.

برخی دیگر از ترفندها فروش از زبان کسبه امین‌حضور

همچنین با توجه به فروش اقساطی، کالاها باقیمت بالاتری به فروش می‌رسند. بدین ترتیب، اگرچه قیمت اولیه به مشتریان کمتر از نرخ بازار معرفی می‌شود، اما در خرید اقساطی این قیمت بالاتر از قیمت نقدی محسوب شده و با سود دریافتی، به مبلغ بسیار بیشتری تمام می‌شود.

کسبه بازار امین‌حضور نیز نسبت به قیمت‌های نقدی روی کالاهای این مراکز نیز مشکوک بوده و اظهار کردند: قیمت‌های نقدی هم در این مراکز بیشتر از قیمتی است که در امین‌حضور وجود دارد. 

نعمت عبدالهی یکی از فروشندگان لوازم سرمایشی در بازار امین‌حضور توصیه کرد: ابتدا قیمت‌ کالاها را در امین‌حضور بپرسید و سپس به این مراکز سر بزنید. اگر قیمت آن‌ها کمتر بود، خریداری کنید.

 وی قول داد: هر قیمتی را که به‌عنوان‌مثال در این شهرهای فروشگاهی برای یک مدل خاص از کولرگازی را پیشنهاد دادند وی ارزان‌تر همان کالا را برای ما از امین‌حضور تهیه خواهد کرد. 

وی توضیح داد: در برخی موارد مشتریان به آن‌ها گفته‌اند که به‌عنوان‌مثال لوله مسی که در برخی برندهای کولر و یخچال در کنار کالا قرار دارد از طرف این فروشگاه‌ها به مشتری داده نمی‌شود و در نصب به‌صورت جداگانه با آن‌ها محاسبه می‌شود.

تبلیغات میلیاردی که روی دوش خریداران سرشکن می‌شود

تبلیغات میلیاردی در صداوسیما صرف‌نظر از تفاوت قیمت‌ها نسبت به بازار، رقابت می‌تواند سهمی از بازار کالاها به خود اختصاص دهد. آنچه باعث اعتراض اصناف شده، بودجه‌های هنگفتی است که در تبلیغات مصرف می‌شود. مجموعه فرش هنگام پذیره‌نویسی اوراق برای تأمین مالی از بازار سرمایه، مجبور به ارائه‌ی اطلاعیه‌ای از هزینه‌ها بود. در این اطلاعیه اعلام‌شده بود که تنها برای یک دوره تبلیغاتی، در یک رسانه نزدیک به 1 میلیارد تومان پرداخت‌شده است. این مبلغ فقط هزینه تبلیغات یک کالا به‌عنوان نمونه فرش بوده و طبیعتاً تبلیغات لوازم‌خانگی نیز با ارقام بسیار بزرگ‌تری همراه خواهد بود. چنین حجم عظیمی از پول می‌تواند انحصاری در فضای رسانه‌ای ایجاد کند که جایی برای مانور و رقابت سایر صنوف باقی نگذارد. 

اکبر پازوکی، رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و فروشندگان لوازم‌خانگی تهران، درباره این موضوع گفت: اتحادیه لوازم‌خانگی نیز تبلیغات را شروع کرده است، اما به‌هیچ‌وجه ازلحاظ مالی توان رقابت با شهرهای فروشگاهی را ندارد و آن‌ها از بودجه‌های تبلیغاتی عظیمی برخوردار هستند.

افزایش خریدهای صوری در بازار لوازم‌خانگی

این روزها مشکل دیگری که به وجود آمده است خریدهای صوری و حاشیه‌های نگران‌کننده‌ آن است. مردم به دلیل وخامت شرایط اقتصادی از طرح ویژه فروش این شهرهای فروشگاهی بهره‌برداری کرده و روزنه‌ای برای تأمین مالی خود پیداکرده‌اند.

 افراد با داشتن فیش حقوقی یک کارمند و بازنشسته و یا با داشتن یک ضامن یا حتی بدون ضامن، امکان گرفتن حواله‌های قسطی را دارند. درحالی‌که گرفتن همین میزان تسهیلات از بانک‌ها اصلاً به این سرعت امکان‌پذیر نیست. اخيراً خریدهای صوری در این مراکز رایج شده است. یعنی افراد با انتخاب کالا و گرفتن حواله از باجه بانک، حواله کالا را به دلالان باقیمتی کمتر می‌فروشند. دلالان حواله ۱۰۰ میلیون تومانی کالا را بسته به شرایط فروشنده بین ۷۰ تا ۸۵ میلیون تومان از صاحب حواله می‌خرند. حتی اگر این روش با سود قابل‌ملاحظه‌ای برای دریافت‌کنندگان همراه نباشد، به دلیل تورم سالانه ۵۰ درصدی و دشواری تأمین مالی مردم، به‌صرفه و قابل توجیه است. بنابراین، فروش اقساطی در این مراکز و حمایت بانک‌ها با استفاده از ابزار خرید دین، به روش کسب درآمد و تولید نقدینگی از طریق خریدهای صوری بدل شده است.

بازار لوازم‌خانگی سوت‌وکور و نیمه تعطیل شد

با شرایط به وجود آمده در شهرهای فروشگاهی زنجیره فروشندگان خرد در حال حذف است. از هرچند مغازه در امین‌حضور، یکی تعطیل‌شده است. این امر به دلایل متعددی رخ می‌دهد. اول، خرید عمده تخفیف بیشتری نسبت به خرید خرد دریافت می‌کند. دوم، زنجیره فروش خرد که شامل چند مرحله توزیع است، هزینه تمام‌شده کالا را در فروشگاه‌های کوچک افزایش می‌دهد. سوم، نظام بانکی به حمایت از مال‌های بزرگ شتافته و خرید اقساطی را پشتیبانی می‌کند. چهارم، حجم عظیم تبلیغات، سلایق مردم را تغییر داده و آن‌ها را به‌سوی این شهرهای فروشگاهی بزرگ می‌کشاند. پنجم، افزایش فروش زیر قیمت، سودآوری را برای کسبه دیگر بازار کاهش داده است. این پنج عامل باعث شده‌اند فروشندگان لوازم‌خانگی با بدترین رکود ممکن روبرو شوند.

کسب‌وکارهای کوچک دارند از رده خارج می‌شوند

داستان تعطیلی کسب‌وکارهای امین‌حضور و فروشگاه‌های کوچک محلی شاید نگرانی زیادی برای صحنه‌گردانان اقتصاد ایجاد نکند و بگویند زنجیره توزیع خرد با توزیع‌کننده قوی‌تری جایگزین شده است و ممکن است این موضوع را با موضوع تاکسی‌های اینترنتی مقایسه کنند، اما در خصوص لوازم‌خانگی دو تفاوت اساسی وجود دارد. اول، در تاکسی‌های تلفنی، ایجاد بازار وسیع توسط تاکسی‌های اینترنتی امکان جذب تمام رانندگان تلفنی را فراهم کرد؛ بنابراین آژانس‌ها به‌نوعی از تلفنی به اینترنتی تبدیل شدند، اما در موضوع شهر و سرای لوازم‌خانگی، کسبه خرد عملاً از چرخه توزیع خارج می‌شوند.

نکته مهم‌تر و خطرناک‌تر این است که این انحصار به تولید نیز سرایت می‌کند. تا به امروز، شهرهای فروشگاهی در حال ایجاد انحصار در فروش بودند که منجر به حذف توزیع‌کنندگان و فروشگاه‌های خرد می‌شود.

اثر ادامه فعالیت شهرهای فروشگاهی بر تولید

با حذف فروشندگان خرد، فقط این فروشگاه‌ها باقی می‌مانند که مشتری تولیدکنندگان لوازم‌خانگی خواهند بود. سؤال اینجاست که آیا این شهرهای فروشگاهی قادر هستند با همه برندهای موجود همکاری کنند؟ امروز بیش از ۴۰۰ مجموعه فعال در حوزه تولید یخچال و ۲۰۰ مجموعه فعال در حوزه تولید لباس‌شویی داریم. آیا این دو فروشگاه توان خرید همه برندها را دارند؟ قطعاً آن‌ها برندهایی را انتخاب می‌کنند که فقط با آن‌ها همکاری کنند. پس در سال‌های آینده، بعد از انحصار در فروش، نوبت به انحصار در خرید می‌رسد. این امر به حذف تعدادی از تولیدکنندگان که برندهای مختلف لوازم‌خانگی تولید می‌کنند، منجر خواهد شد. امروز تعدادی برندهای متفرقه‌ی لوازم‌خانگی وجود دارد که توان رقابت با برندهای معتبر را ندارند. این تولیدات در فروشگاه‌های خرد به فروش می‌رسیدند، اما با تعطیلی بازار فروش خرد، در مرحله اول، تولیدکنندگان خرد و ضعیف تعطیل خواهند شد.

شاید تولیدات در بخش‌های مختلف کشور بی‌تناسب رشد کرده باشند، اما همین تولیدات سبب رشد اقتصاد و ایجاد اشتغال شده است. با تعطیلی این برندها، خطر افزایش بیکاری و کاهش رشد تولید صنعتی جدی خواهد بود.

آسیب‌شناسی شهرهای فروشگاهی از دیدگاه کارشناسی

عبدالمجید شیخی، کارشناس اقتصادی، درباره این موضوع اظهار داشت: تشکیل فروشگاه‌های زنجیره‌ای به‌خودی‌خود بد نیست، اما این فروشگاه‌ها به تقلید از مدل‌های شکست‌خورده اقتصاد سرمایه‌داری عمل می‌کنند و در دست چند سرمایه‌دار خاص قرار دارند. سود کلان این فروشگاه‌ها به‌حساب چند نفر محدود واریز می‌شود، درحالی‌که بسیاری از مشاغل کوچک را دچار مشکل کرده و فاصله طبقاتی را افزایش می‌دهند.

 شیخی افزود: بر اساس برخی گزارش‌ها، سرمایه‌های بالای ۲۵ هزار میلیارد تومان تا ۴۰ هزار میلیارد تومان با نرخ پایین از بانک‌ها به‌عنوان وام دریافت کرده‌اند. این واقعیت با اظهارات برخی مسئولان بانکی در مورد ناترازی بانک‌ها و نبود اعتبار برای وام‌های ازدواج، مسکن و فرزندآوری هماهنگ نیست و افزود: اگر تشکیل شهرهای فروشگاه‌های یا حتی فروشگاه‌های زنجیره‌ای مزایایی دارد، باید این مزایا به همه مردم تعلق گیرد، نه‌فقط به یک یا چند نفر.

شیخی با اشاره به مزایای فروشگاه‌های بزرگ گفت: این فروشگاه‌ها می‌توانند واسطه‌ها را کم کرده و قیمت نهایی کالاها را کاهش داده و افراد زیادی را شاغل کنند؛ اما تاکنون، قیمت فروش آن‌ها کمتر از مغازه‌های خرد نبوده است و این صرفاً یک تبلیغات است.

کاهش مشتریان در مغازه‌های کوچک

این اقتصاددان گفت: بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقدند که رشد فروشگاه‌های زنجیره‌ای، به‌خصوص در مناطق کوچک‌تر، تأثیرات منفی قابل‌توجهی بر کسب‌وکارهای محلی داشته است. و در محله‌های کوچک به‌ویژه محله‌های کنار شهرها و مناطق کمتر برخوردار بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک در مواجهه با فروشگاه‌های بزرگ تعطیل‌شده‌اند.

شیخی اظهار کرد: فروشگاه‌های زنجیره‌ای با تخفیف‌های قابل‌توجه و قیمت‌های جذاب، مصرف‌گرایی و فشار مالی بر خانواده‌ها را افزایش می‌دهند. این فروشگاه‌ها مردم را به خرید کالاهایی ترغیب می‌کنند که ممکن است نیاز نداشته باشند و درنتیجه، وضعیت اقتصادی خانواده‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

وی در ادامه توضیح داد: یکی از چالش‌های مهم شهرهای فروشگاهی و فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگ، عدم توانایی در پاسخگویی به نیازهای خاص بازار محلی است. فروشگاه‌های بزرگ معمولاً بر اساس الگوهای یکسان عمل می‌کنند و نیازهای فرهنگی و اجتماعی منطقه را نادیده می‌گیرند.

شیخی پیشنهاد داد: ایجاد تعاونی‌های تولیدی با مدیریت افراد نخبه و کارآفرین می‌تواند از مشکل بکاهد و سود را بین تعداد زیادی از سهام‌داران تقسیم کند. مثلاً، وزارت نیرو و جهاد کشاورزی با همکاری یکدیگر تعاونی‌هایی برای تولید نیروگاه‌های خورشیدی تشکیل دهند و مردم را به سرمایه‌گذاری در این تعاونی‌ها دعوت کنند. این مدل می‌تواند در بخش کشاورزی نیز اجرایی شود؛ مثلاً تعاونی‌هایی برای کاشت نهال زیتون تشکیل شود و از زمین‌های بایر و جنگل‌های قطع‌شده برای این منظور استفاده شود. ایران می‌تواند به یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان زیتون و روغن‌زیتون تبدیل شود.

این کارشناس اقتصادی پیشنهاد داد: از دیدگاه من بهتراست مجوزهای شهرهای فروشگاهی و یا فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگ لغو شود و به‌صورت تعاونی ادامه فعالیت دهند. فروشگاه‌ها باید با روش تأمین سرمایه عمومی مردم تجدید ساختار کنند و به نفع تمامی اعضای تعاونی فعالیت کنند و همه را به سرمایه‌گذاری در این مجموعه‌ها دعوت کنند.

شیخی تصریح کرد: عدالت اقتصادی و مبارزه با اقتصاد سرمایه‌داری نیازمند ایجاد تعاونی‌های فراگیر است که مأموریت‌های بزرگی را برای تأمین نیازهای بازار داخلی و صادرات کالاهای ضروری انجام دهند.

این کارشناس اقتصادی در پایان گفت: گسترش شهرهای فروشگاهی و یا حتی فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگ می‌تواند هم اثرات مثبت و هم منفی قابل‌توجهی داشته باشد. اگرچه این فروشگاه‌ها به دلیل قیمت‌های رقابتی و خدمات گسترده برای مردم جذاب هستند، اما تأثیرات منفی آن‌ها بر کسب‌وکارهای محلی و اقتصاد منطقه قابل‌انکار نیست.

تأثیر فروشگاه‌های بزرگ بر کسب‌و‌کارهای کوچک

قاسمعلی حسنی، دبیر اتحادیه بنکداران، اظهار داشت: در سال‌های اخیر سیستم توزیع تغییرات گسترده‌ای داشته که باعث نابودی برخی اصناف شده است. فروشگاه‌های سنتی توزیع نیز از این تغییرات مستثنی نبوده‌اند. فروشگاه‌های زنجیره‌ای قدمتی ۷۰ ساله دارند؛ اولین فروشگاه‌ها مانند کفش ملی، بلا و کوروش در دهه ۵۰ فعالیت داشتند و در دهه ۷۰ نیز فروشگاه رفاه تأسیس شد. به‌مرورزمان، فروشگاه‌های اقماری مانند افق کوروش و جانبو به وجود آمدند و در سال‌های اخیر شاهد ظهور مال‌ها و شهرهای فروشگاهی بزرگ هستیم که بخشی از نیازهای جامعه را تأمین می‌کنند.

او ادامه داد: قانون می‌گوید تنها ۲۴ درصد فاصله باید بین درِ کارخانه و مصرف‌کننده باشد، اما این فروشگاه‌ها در بعضی موارد ۴۰ تا ۵۰ درصد تخفیف می‌دهند که مشخص نیست مبتنی بر چه مبنایی است. اگر قانون ۲۴ درصد را اشاره دارد، این تخفیف‌ها چه معنایی دارند؟ مسئولان و بازرسان باید این موضوع را بررسی کنند.

حسنی در ادامه بیان کرد: این فروشگاه‌ها تأثیر خود را گذاشته‌اند و بسیاری از خرده‌فروشی‌ها مجبور به تعطیلی یا تغییر کاربری شده‌اند. این تأثیر منفی نه‌تنها در اقلام خوراکی بلکه در حیطه‌هایی مانند فرش و لوازم‌خانگی نیز رخ‌داده است. فروشگاه‌های زنجیره‌ای به خاطر سرمایه‌گذاری کلان و سیستم توزیع مدرن، از فروشگاه‌های خرد فاصله زیادی گرفته‌اند و خرده‌فروشان نمی‌توانند با آن‌ها رقابت کنند.

وی افزود: بنکداری نیز تحت تأثیر قرارگرفته است. اگر بنکداران می‌خواهند به فعالیت خود ادامه دهند، باید خود را با سیستم توزیع جدید سازگار کنند. باوجود نگاه مثبت دولت به فروشگاه‌های زنجیره‌ای و طرح‌های مختلف، بنکداری همچنان توانسته خود را حفظ کند و بر توزیع کالا در سطح خرد مؤثر باشد.

انتهای خبر/