یادداشت؛

اربعین نمایشگاه تمدن اسلامی

اربعین، جلوه‌ای بی‌نظیر از تمدن اسلامی است که با اقتصاد بخشش، ارزش‌گذاری بر ایثار و همبستگی فراملی، الگویی متفاوت از تمدن غرب ارائه می‌دهد.

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «صبح توس»؛ در گستره تاریخ تمدن‌ها اربعین تنها یک آئین مذهبی نیست جلوگاه پرشکوهی است که ریشه‌های عمیق بینش تمدنی اسلام را آشکار می‌سازد و در برابر بنیان‌های فلسفه تمدن غرب، پرسش‌هایی بنیادین برمی‌انگیزد.

اربعین تجلی زنده‌ای از اقتصاد صلواتی در تمدن اسلامی است در این سفر معنوی میلیون‌ها نفر بدون انگیزه شخصی از جان و مال خویش می‌گذرند تا نیازهای زائران را برآورند آب، غذا، اسکان و درمان، همگی رایگان و بر پایه مهر عرضه می‌شود.

این صحنه تصویری زنده از آرمان اقتصادی اسلام است که در آن ثروت ابزاری برای پیوند انسانی و نزدیکی به خداوند است نه معیار سنجش ارزش آدمی. پیتر برگر جامعه‌شناس نامدار، نظام سرمایه‌محور غرب را بر پایه عقلانیت ابزاری می‌داند که در آن پول محور همه روابط است و مبادله سودجویانه اصل حاکم. اربعین با نفی این اصل نشان می‌دهد که جامعه‌ای بر پایه همبستگی و بخشش یک ایده آرمانی نیست و کاملاً برآمده از فطرت انسان است.

ارزش جان آدمی نیز در این دو تمدن تعریف‌هایی ناسازگار دارد اربعین راهپیمایی عاشقانه دلدادگانی است که با شعار لبیک یا حسین، از جان خود به آسانی می‌گذرند و مرگ را در راه آرمان، شکوه می‌دانند.

این ایثار بازتاب جهان‌بینی اسلامی است که حیات دنیوی را مقدمه‌ای برای حیاتی جاودانه و برتر می‌بیند در برابر تمدن غرب مدرن با محوریت اندیشه‌های انسان‌محور و لیبرالی، جان مادی را والاترین دارایی انسان و هدف نهایی می‌پندارد، اندیشمندانی مانند فرانسیس فوکویاما بر حق بقا به عنوان یکی از ارکان لیبرال دموکراسی پای می‌فشارند. اربعین با نمایش شکوهمند فداکاری این انگاره را به چالش می‌کشد و پرسشی بزرگ پیش می‌نهد: آیا می‌توان جامعه‌ای ساخت که در آن مرگ در راه ارزش‌های متعالی نه ترس که افتخار باشد؟

سبک زندگی برآمده از این دو جهان‌بینی نیز سراسر متفاوت است. اربعین شهری سیال و زودگذر با میلیون‌ها جمعیت را پدید می‌آورد که در آن نظم، ایمنی و آسایش نه با سازوکارهای سخت پلیسی و قوانین پیچیده که با خودانگیختگی اخلاقی، همدلی عمیق و انضباط درونی میلیون‌ها زائر و خدمتگزار برقرار می‌شود.

این معجزه نرم جامعه‌شناختی، درست در برابر الگوی غربیِ شهروندِ مصرف‌گرا و مستقل قرار می‌گیرد که رابرت پاتنام از کم‌رنگ‌شدن پیوندهای جمعی (سرمایه اجتماعی) در آن هشدار می‌دهد اربعین نشان می‌دهد جامعه‌ای با محوریت معنویت و اخلاق جمعی می‌تواند به شکلی شگفت‌انگیز هماهنگ و ایمن عمل کند.

حتی در گستره سیاست و روابط جهانی (ژئوپلیتیک) اربعین پیامی روشن دارد: این گردهمایی عظیم و صلح‌آمیز مردمانی از ده‌ها کشور، فرا رفتن از مرزهای ساختگی سیاسی و نژادی را به نمایش می‌گذارد و هم‌بستگی‌ای فراملی بر اساس باور مشترک می‌سازد. این در تضاد آشکار با نظریه برخورد تمدن‌های ساموئل هانتینگتون و بازی‌های قدرت‌محور در سیاست جهانی غرب است.

در یک نگاه ژرف تمدنی اربعین تنها عزاداری نیست؛ زنده‌ترین نمود آن تمدنی است که اقتصادش بر پایه بخشش، ارزشش بر محور ایثار، نظمش برخاسته از اخلاق درونی و پیوندهای انسانی‌اش ژرف‌تر از مرزها و پول است. این رخداد شگرف پرسشی همیشگی پیش روی تمدن غرب می‌نهد: آیا انسان می‌تواند فراتر از محاسبه سود و زیان مادی و ترس از مرگ، بر پایه عشق و ایمان جامعه‌ای چنین شکوهمند بیافریند؟ اربعین پاسخ آریِ اسلام به این پرسش بنیادین است.

نویسنده: امیرحسین اسفندیاری، فعال دانشجویی